فقه انقلاب
فقه انقلاب (فقه الثورة)
پژوهشگاه فقه معاصر، 27 مهر 1402
ارائه دهنده: دکتر محسن مهاجرنیا
ناقد اول: دکتر مجید مبلغی
ناقد دوم: دکتر سیدصادق حقیقت:
1- ملاحظات مفهومی:
انقلاب مفهوم مدرن است؛ و طبق اصطلاح، نمی تواند به بازه زمانی طولانی (مثل چندین دهه) اطلاق شود. این مفهوم در یونان باستان (و کتاب پنجم سیاست ارسطو) به معنای «تغییر حکومت» است و بنابراین، با انقلاب مدرن اشتراک لفظی دارد. مفهوم انقلاب اساساً چپ است. آنچه در متون اسلامی تحت عنوان مبارزه با حاکمیت جور، تعامل با سلطان جور، قیام علیه ظلم و امربه معروف و نهی از منکر وجود دارد ضرورتاً با انقلاب مدرن ارتباط ندارد. انقلاب مدرن عناصری مانند خشونت را به همراه دارد و از چهار رکن تشکیل می شود: رهبر، ایدئولوژی، بسیج و واژگونی نظام سابق. انقلاب اسلامی را نمی توان محصول فقه سنتی جواهری دانست؛ چرا که انقلاب به مفهوم مدرن در سنت، «اندیشه ناشده» یا «اندیشه ناپذیر» بوده است. این نقد به تعریف استاد مطهری و استاد مصباح وارد به نظر می رسد.
2- ملاحظات محتوایی:
چهار تصور در خصوص «فقه انقلاب» وجود دارد:
اول: مبنای حداکثری: در حوزه انتظار از دین، برخی معتقد به فقه تربیت، فقه خانواده (و حتی فقه فیزیک و فقه نفت) هستند. بر اساس این مبنا، از «فقه انقلاب» نیز می توان سخن گفت. نظریه همروی ناقد رویکرد حداکثری به دین است.
دوم: فقه نظامات: اگر فرض شود که فقه نسبت به موضوعات و مصادیق جدید و قدیم دارای حکم است و با مجموعه این احکام می توان نظام سازی کرد، به یک معنا می توان از «فقه انقلاب» بحث کرد. اختلاف در این جا مبنایی است.
سوم: انشاء احکام در خصوص مصادیق جدید: بدون تردید، فقه (و اجتهاد) می تواند نسبت به مسائل مستحدثه- همانند شبیه سازی، بانک، بیمه و متاورس- احکامی صادر کند. این کار شدنی است، ولی بسیار نحیف است و در حد چند استفتا خلاصه می شود. فقه در موضوع شناسی خود باید مزایا و معایب انقلاب و اصلاح را- به شکل مقایسه ای- در نظر گیرد.
چهارم: بحث تحلیلی (و بعضاً درجه دوم) نسبت به تحول مفاهیم و چگونگی جای گرفتن مفهوم «انقلاب» در گفتمان اسلام سیاسی: این رویکرد جدید به نظر می رسد و نتایج مهمی به همراه دارد. مقصود از اسلام سیاسی، گفتمانی است که به ضرورت تشکیل حکومت (بر اساس شریعت) باور دارد. پس، اسلام سیاسی صرف ارتباط دین و سیاست نیست. در گفتمان سیاسی امام خمینی (ره) نوعی ابداع به چشم می خورد. به اعتقاد استاد جعفریان، دو جریان در انقلاب اسلامی به هم رسیدند: اندیشه سوسیالیستی و اخوان المسلمین.
پادکست این برنامه را می توانید در آدرس زیر پی گیرید
s_sadegh_haghighat@