• صفحه نخست
• زندگی نامه
• کارنامک
• ارتباط با دانشجویان
• نگارخانه
• پیوندها
• ارتباط با من

دین و دولت در اندیشه صدر

چکیده:

   بررسی تعامل میان دین و دولت پیشینه تاریخی در فرهنگ اسلام و جهان دارد و این مسئله در ایران اسلامی که نظامی مبتنی بر دین است، با توجه به رویکرد حاکم بر اندیشه جهان امروز، یعنی دخالت نداشتن دین در عرصه سیاست، پرسش­هایی در اذهان برانگیخته است. از این روی توجه دوباره به رابطه دین و دولت، به ویژه از نگاه یکی از رهبران دینی، ضروری به نظر می­رسد. علامه شهيد سيد محمد باقر صدر بر مبناي باور به خدا گرایی،‏ توحيد و عدالت و سه اصل حاكميت مطلقة خدا بر جهان،‏ سنت‌های حاكم بر نظام هستي و آزادي و اختيار انسان، توانست با گذر از راهی که به وسیله فقهای سلف صالح طی شده بود، اصول و مبانی کلام و فقه سیاسی را با دانش سیاسی روز پیوند منطقی بزند. این پیوند که از روش اجتهادی با توجه به شرایط و مقتضیات زمانی حاصل شده است، گستره دین را نه تنها در اصول نظری سیاست جریان داد؛ بلکه در عرصه تعلیمات سیاسی و شکل‌گیری نهاد سیاسی نیز تعمیم داده است. در حقیقت شهید صدر تحولی شگرف در تبیین و تفسیر مباحث نظام سیاسی شیعی ایجاد کرد و حضور حداکثری دین را در همه زوایای زندگی سیاسی، قانونمند و روشمند کرد. از نگرش شهید صدر به دین و ارتباط آن با انسان و اجتماع و همچنین جایگاه دولت به عنوان مجری فرامین دینی و الهی، به این رهیافت می‌رسیم که دین‌ و دین گرایی‌ در حیات‌ بشری، در خلأ فردی‌ و در انزوای‌ کامل‌ از محیط‌ اجتماعی‌‌ پدید نیامده‌ است؛ بلکه دین‌ تنها در جامعه‌ تجلی‌ می‌یابد و مبتنی بر رابطه‌ تأثیر و تأثر است؛ و ارتباط آن‌ها بر نوعی‌ نیاز و تدارک‌ متقابل‌ استوار است. دین‌ به‌ این‌ اعتبار، برای‌ جامعه‌ حکم‌ سیمانی‌ را دارد که‌ اجزای‌ متفرق‌ آن‌ را بهم‌ پیوند می‌زند و متقابلاً‌ جامعه‌ نیز برای‌ دین‌ به‌ منزله‌ مهبط‌ نزول‌ و قالب‌ ظهور است. لازم‌ و ملزوم‌ بودن‌ نسبت‌ دین‌ و جامعه‌ نوعی‌ التزام‌ و حمایت‌ متبادل‌ را باعث‌ می‌گردد؛ از همین‌ نقطه‌ است‌ که‌ نسبت‌ دین‌ و اجتماع‌ به‌ رابطه‌ دین‌ و سیاست بدل‌ می‌گردد. که در دولت اسلامی تجلی می‌شود. از این روی شهید صدر در کنار خلافت انسان، به شریعت و دین اسلام نیز توجه کرده است. بدین معنا که بشر گر چه جانشین خداوند در زمین است، اما این اجازه را ندارد که جدا از راهنما و هدایت الهی به هوا و هوس و طبق اجتهاد خود حکومت کند، بنابراین فلسفه وجودی پیامبران و ولی امر این است که جانشینی را از انحراف باز دارند و آن را در مسیر درست قرار نمایند. از نگاه وی وجود پیامبران و اوصیای آنان و سپس مرجعیت شیعه، بیانگر دخالت خداوند در امر جانشینی است که شهید صدر با طرح احکام ثابت و متغیر و قلمرو فراغ، نسبت دین و دولت را مشخص کرده است و محدوده اختیارات دولت را در وضع قانون و ایجاد احکام حکومتی بیان کرده است. این پژوهش می­کوشد، تا بر اساس روش‌هایی که تأثیر زمینه های سیاسی و اجتماعی در شکل گیری اندیشه را صائب می­دانند، با باز شناسی ماهیت دین و دولت، این دو مقوله را از نگاه شهید صدر نسبت سنجی نماید.