• صفحه نخست
• زندگی نامه
• کارنامک
• ارتباط با دانشجویان
• نگارخانه
• پیوندها
• ارتباط با من

بررسی و نقد روش شناسانه روش مطالعاتی طباطبایی

چکیده:

      رسالۀ حاضر متنی هست در بررسی و شناخت روش و رویکرد مطالعاتی دکتر طباطبایی. در نوشتار حاضر تلاش بر آن شده است که تبیین و توصیف دقیقی از ابعاد و زوایای مختلف روش شناختی و رویکرد شناختی آثار مکتوب ایشان به عمل آید. هدف از تدوین آن  ارائۀ یک روش و رویکرد مطالعاتی تاریخ اندیشه ای است که شاید بتواند روش و الگوی مناسبی را برای پژوهش در این عرصۀ مطالعاتی پیش روی علاقه مندان این حوزۀ مطالعاتی قرار دهد. به همین دلیل این رساله با توضیح دربارۀ علم روش شناسی و روش تحقیق و ابعاد و اسلوب حاکم بر آن ، آغاز می شود و در حقیقت مقدمه ای است در شناخت روش و شیوه های مطالعه و تحقیق، که در آن به موضوعاتی در مورد چگونگی کاربرد این روش ها و اسلوب ها در یک تحقیق پرداخته می شود.

      رسالۀ حاضرپژوهشی است تحلیلی که سعی در ترسیم و تبیین روش و رویکرد مطالعاتی دکتر  طباطبایی دارد و به همین دلیل ابتدا شرح و تبیینی داده شد در مورد روش ها و رهیافت های تاریخی(historical methods)  و در حقیقت این توضیحات مبنا و پایه ای شد برای شناخت روش و رویکرد های مطالعاتی به کار برده شده توسط دکتر طباطبایی در آثارشان . در تبیین و توصیفی که در مورد روش و رویکرد مطالعاتی دکتر طباطبایی انجام شد معلوم شد که ایشان در این آثار و نوشته ها از یک روش و دو رویکرد مطالعاتی درون روشی استفاده می کنند. روش ایشان در این مطالعات «تحلیل گفتار سیاسی »(political discourse analysis) است که در ردیف روش های فهم اندیشه است . تحلیل گفتار یا تحلیل گفتمان discourse analysis روشی است در زمرۀ روش های تفهمی پست مدرنی که ریشه در مطالعات زبان شناختی و گفتمانی در غرب  دارد. اما برداشتی که دکتر طباطبایی از این اصطلاح و این روش دارند را باید در جدایی آن از روش های پست مدرن مورد بررسی قرار داد. چراکه ایشان منظوری که از این روش برداشت می کنند ویژگی ها و مشخصات خاص خود را دارد که در کلیّت آن با روش های پست مدرنی مانند « گفتمانی ها» و به تبع آن « تحلیل گفتمان » در تقابل است. ایشان تحلیل گفتار را روش و پژوهشی در تحلیل ساختار مفاهیم، شیول عملکرد و منطق درونی این مفاهیم در اندیشه ها و گفتار های به جا مانده از اندیشمندان تاریخ اندیشۀ سیاسی در ایران می دانند و این تحلیل ها ، برعکس و بر خلاف روش های پست مدرنی مانند گفتمانی ها، در یک فرایند پیوستی ، انباشتی و متداوم پی گیری می شود . مشخصۀ دوم این روش در آثار دکتر طباطبایی توجه به متن و زمینه در تحلیل این اندیشه ها و گفتار ها در تاریخ اندیشۀ سیاسی است اما باید عنوان شود که این توجه به متن و زمینه در دو دورۀ مختلف مطالعاتی ایشان تفاوت هایی باهم دارند. آثار ایشان از لحاظ رویکرد شناختی به دو دورۀ « تاریخ اندیشه » ای( history of ideas ) و « تفکرات تاریخی» تقسیم می شود و در هر یک از این رویکرد ها شیوه و نوع استفادۀ ایشان از متن(text) و زمینه (context) فرق می کند. ایشان در دورۀ اول ،که بیشتر آثار دهۀ هفتاد ایشان را در بر می گیرد، توجه اساسی و پایه ای را به اندیشه ها و گفتار های اندیشمندان در تحلیل آرایشان می گذارند و اگر هم توجهی به زمینه ها و شرایط تاریخی، سیاسی و اجتماعی می شود در راستای گفتار ها و اندیشه ها است که قابل تبیین می شود و در حقیقت رویکردی متن گرایانه دارند ولی در دورۀ دوم آثار ، که شامل مکتوبات دهۀ هشتاد ایشان می شود، توجه و تکیۀ اصلی تحلیل ها به رویدادها و تحولات تاریخی( زمینه ها) است و این بار اندیشه ها و گفتار های اندیشمندان در راستای، و با تکیه بر ، زمینه ها و شرایط اجتماعی و تاریخی است که تحلیل می شود و رویکرد ایشان زمینه گرایانه است. لازم به ذکر است که ایشان در رویکرد های مطالعاتی خود متأثر از مباحث فلسفۀ تاریخ هستند و در حقیقت نگاهی که ایشان به تاریخ دارند ریشه در مباحث فلسفۀ تاریخ دارد و اساساً پرسش ایشان از تاریخ و دوره های تاریخی پرسشی فلسفی است.