حسین نصر و ابراهیم کالین
حسین نصر و ابراهیم کالین
سید صادق حقیقت
روزنامه شرق (1402/4/1)
ابراهیم کالین (متولد ۱۹۷۱)، شاگرد حسین نصر، در خردادماه 1402 به عنوان رئیس اطلاعات ترکیه منصوب شد. کالین دیوانسالار، محقق مطالعات اسلامی، فیلسوف، شاعر، و نوازنده معروفی است که پستهای مهمی از این قبیل داشته است: عضو هیئت علمی گروه مطالعات مذهبی کالج صلیب مقدس در ماساچوست، عضو بنیانگذار و مدیر بنیاد SETA برای تحقیقات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی مستقر در آنکارا، اولین دبیر مطبوعاتی رسمی رئیس‌جمهور ترکیه، هماهنگ‌کننده دیپلماسی عمومی نخست‌وزیر ترکیه، نایب رئیس شورای امنیت و سیاست خارجی ریاست جمهوری ترکیه، و مشاور ارشد رئیس‌جمهور این کشور. احتمالاً انتصاب اخیر پیامی ویژه برای جهان اسلام و جهان غرب به همراه دارد. سؤالی که ممکن است در این ارتباط به وجود آید این است که: «چه ارتباطی بین تخصص صداریی وی (زیر نظر نصر) و پستهای کلیدی- خصوصاً امنیتی- در دولت اردوغان وجود دارد؟». در پاسخ به این سؤال سه احتمال وجود دارد:
1- این که نسبت مشخص (معرفتی) بین مطالعات صدرایی وی با تصدی ریاست اطلاعات ترکیه وجود نداشته باشد.
2- بر اساس احتمال دوم، فلسفه سیاسی ملاصدرا دارای چنان ظرفیتی است که یکی از نمودهای عملی آن نزدیکی کالین به اردوغان است.
3- احتمال سوم آن است که در مطالعات کالین، زیر نظر نصر، نوعی تجددستیزی یا نقد غرب وجود دارد که به مذاق هیأت حاکمه ترکیه خوش آمده است.
احتمال اول بعید به نظر می رسد؛ چرا که شخصیت، تحصیلات و سوابق یک شخصیت آکادمیک، علی القاعده، نمی تواند بی ارتباط با یک «پست امنیتی» باشد.
احتمال دوم نیز به دو دلیل تأیید نمی شود: اولاً از حیث تئوریک، آن گونه که دکتر طباطبایی و دکتر فیرحی و صاحب این قلم نگاشته اند، حکمت سیاسی متعالیه نه به خودی خود اهمیت چندانی دارد، نه دارای چنان ظرفیتی است که بتواند نقش مهمی در سیاست- به معنای دانش سیاسی و امر سیاسی- ایفا کند. ثانیاً آثار و علائق نصر و کالین نشان می دهد عمدتاً به ابعاد غیرسیاسی صدرا توجه داشته اند: «فلسفه اسلامی ملاصدرا دربارهٔ وجود، عقل و شهود» (انتشارات دانشگاه آکسفورد، ۲۰۱۰).
مبنای احتمال سوم، تقابل سنت و تجدد است. به نظر می رسد نقد سنت هم در سنت گرایانی همچون نصر- و دانشجوی وی- وجود دارد، هم در اخوانیهایی همچون اردوغان. دالهای مهم گفتمان سنت گرایی- «حکمت خالده»، «وحدت متعالیه ادیان»، «تکثرگرایی دینی»، «گرایش به عرفان و تصوّف»، «احیای علم و هنر مقدس»، «نفی ساختارگرایانه غرب و طرد دنیای مدرنیته» و «پروژه اسلامی سازی علوم» حاکی از نوعی غیریت سازی با گفتمان تجدد- و در تقابل با علوم، فرهنگ و هنر مدرن- ارزیابی می شود. برخی از آثار کالین- همانند «اسلام و غرب» (دارای جایزه ۲۰۰۷ انجمن نویسندگان ترکیه برای بهترین کتاب) و «دائرةالمعارف فلسفه، علم و فناوری آکسفورد در اسلام» (انتشارات دانشگاه آکسفورد، ۲۰۱۴)- نشان می دهد توجه اساسی وی به رویارویی اسلام و غرب است. همکاری او با جان اسپوزیتو در نگارش «اسلام هراسی: چالش پلورالیسم در قرن ۲۱» (انتشارات دانشگاه آکسفورد، ۲۰۱۱) نشان می دهد این رویارویی به معنای تقابل و نقد است، نه صرف تعامل.
در مجموع، می توان ادعا کرد که تصدی ریاست اطلاعات ترکیه توسط ابراهیم کالین به نوعی حاکی از اتحاد مبنا و تفکر سنت گرایان و اخوان المسلمین است. این دو جریان فکری، در عین تفاوتهایی که دارند، در نقد تجدد غربی همصدا هستند. این نوع تقریب افقها می تواند برای جهان اسلام- و حتی برای خود غرب- حاوی پیامی مهم باشد.